दसैँमा गर्न नहुने काम

हरेक वर्ष दसैं आउँछ र नेपालीले यस पर्वलाई निकै हर्षोल्लासका साथ मनाउँछन् । दसैंलाई ठूलो चाड मान्ने कसैलाई पनि दसैं कहिलेदेखि मनाउँदै छु भन्ने थाहा हुँदैन । किनभने, उसले थाहा पाउनु अघिदेखि नै दसैं मनाउँदै आएको हुन्छ । तर, यति धेरै दसैँ मनाइसक्दा पनि हामीमध्ये कतिपय व्यक्तिलाई दसैंमा गर्नै नहुने यी दस कुराका बारेमा जानकारी नहुन सक्छ ।
दसैंमा धेरै रक्सी खानु हुन्न, जुवातास खेल्नुहुन्न वा धेरै मासु र चिल्लो खानुहुन्न भनेर त सर्वसाधारण जो सुकैले पनि भन्छन् तर तल दिइएका दस कुरा भने धेरैले पनि भन्दैनन् र वास्ता गरिएन भने कस्तो मान्छे रहेछ भनेर कुरा चाहिँ काट्छन् ।
१. पहिले पहिले दसैंमा टीका लगाउन खबर नगरी त्यसै जाने गरिन्थ्यो र सोही प्रथालाई ठीक मानिन्थ्यो । पहिले फोन हुन्नथ्यो र जाने मान्छे धेरै टाढा पनि जाँदैन थिए । तर, सहरमा र मोटर चल्ने ठाउँमा मानिस ससुराली र आफूभन्दा मान्यजनसँग टीका लगाउन जाने हुनाले खबर नगरी जानु ठीक मानिदैन । सातआठ दशक कटेका वरिष्ठ व्यक्तिसँग टीका लगाउन चाहिँ नसोधीकन गए पनि हुन्छ तर अरूकोमा जाँदा फोन गरेर जानु ठीक हुन्छ । त्यसै जाँदा कहिलेकाहीँ घरमा कोही नहुने वा कहिले घरमूलीलाई टीका टाँसेर भाग्नै हतार हुन्छ । यस्तो बेला टीका लगाउन जानेलाई नै नमीठो लाग्ने अवस्था हुन्छ ।
२. धेरै घरमा टीका थाप्ने व्यक्ति पूर्व फर्केर र टीका लगाइदिने व्यक्ति पश्चिम फर्केर आशीष र अक्षता लेनदेन हुन्छ । कहिले काहीँ कसैको घरमा स्थानाभावका कारण वा थाहा नभएर दिशा ठ्याक्कै मिलाएर टीका लगाउँदैनन् । यस्तो अवस्थामा सकभर जे जस्तो हुन्छ त्यसैमा चित्त बुझाउनु राम्रो हुन्छ । बाठो पल्टेर पूर्व र पश्चिम भन्नेलाई कसै कसैले नराम्रो मान्न सक्छन् ।
३. साधारणतया दसैँमा सबैजना नयाँ लुगा लगाएर हिँड्छन् । तर कहिलकाहीं पुरानै मोजा लगाएर टीका थाप्न जाने पनि हुन्छन् । पुरानो लगाउनु खराब हैन तर मोजामा प्वाल भएको वा गन्हाउने मोजा लगाउनु हुन्न । मोजा सफा हुनै पर्छ नत्र टीका लगाउन जम्मा भएका सबै जनाले गह्नाउने मोजा लगाउने व्यक्तिलाई नराम्रो दृष्टिले हेर्छन् ।
४. कतिपय केटाकेटीले आफूले पाएको दक्षिणा धेरै भयो वा थोरै भयो भनेर प्वाक्क भनिदिन्छन् । कुन घरमा कसले दक्षिणा कति दियो भनेर सबैको अगाडि तुलना गर्नु हुन्न । साना बच्चा हुने व्यक्तिले यस विषयमा बच्चालाई सिकाउनै पर्छ । नत्र, सबैको निधारमात्र टीकाले रातो हुने हैन मुख समेत लाजले रातो हुने अवस्था बन्छ ।
५. केटाकेटी र ठूला मान्छेले समेत अरूको घरमा खसी काटेको कि नकाटेको भनेर सोध्ने चलन छ । यो अत्यन्त नराम्रो चलन हो । दसैंमा खसी काट्नै पर्छ भन्ने सोचको अन्त्य नगरुन्जेल दसैं पैसा नहुनेका लागि सधैं दसा नै हुने गर्छ ।
६. कसैको घरमा टीका लगाउन गएको बेला रक्सी पनि दिइन्छ भने सकभर त्यसलाई नम्रतापूर्वक अस्वीकार गर्ने, नभए पनि अत्यन्त कम पिउने गरौँ । हरेक घरमा अलिअलि खाँदै मातेर टीका लगाउन पुग्नु अत्यन्तै अशोभनीय कार्य हो । कुनै एक ठाउँमा मात्र बसेर टीका लगाउने र पिउने हो भने सोखअनुसार पिउँदा फरक नपर्ला तर गह्नाउने मुख लिएर घरघर डुल्नु शोभनीय हुँदैन ।
७. घरमा टीका लगाउन आएका पाहुनालाई दसैंको समय हो भनेर रक्सी र मासु खान अत्यन्तै कर गरिन्छ, जुन गलत हो । दुई तीन ठाउँमा खाँदै आएको मान्छेलाई धेरै कर गरेर खुवाउँदा निल्नु र ओकल्नुको अवस्था हुन्छ । एक पटकसम्म खान अनुरोध गर्नुलाई स्वाभाविक मानिन्छ तर नखाई जानै पाइँंदैन भनेर कर गर्नु अशोभनीय हुन्छ ।
८. दसैंमा अर्काको घरमा लैजाँदा कतिपय केटाकेटी बेतोड दौडने, ढोका ढ्यांग ढुंग आवाज आउनेगरी बन्द गर्ने, फुल टिप्ने, सजाएको सामान चलाउने, जे जे मन लाग्यो त्यो खानेकुरामा हातै हालेर झिक्ने पनि गर्छन् । यस्तो हुँदा टीका लगाइदिने घरमूली र अन्य पाहुना सबैलाई झर्को लाग्ने हुन्छ । साना छोराछोरी लिएर हिँड्नेले यस्ता कुरामा ध्यान दिनु राम्रो हुन्छ ।
९. दक्षिणा दिने घरमा सकभर धेरैजना पुग्ने र दक्षिणा नपाउने घरमा भने घरको एकजना पनि नपुग्ने पनि हुन्छ । मान्यजन र बूढापाका भएको घरमा नजाने तर ठूला पदमा पुगेका र धनी घरमा लाइन लागेर टीका थाप्नेको पनि ठूलै संख्या छ । यस्तो चलनको अन्त्य हुनुपर्छ ।
१०. रक्सी, मासु खाने र तास खेल्ने काम प्रायः घरका पुरुषले मात्र गर्ने र महिलालाई काममा बढी नै व्यस्त बनाउने चलन धेरै घरमा हुन्छ । सबै मिलेर पकाउने र मिलेर मनोरञ्जन गर्ने गरेमा घरमा शान्ति पनि हुन्छ र कसैलाई बढी बोझ पनि पर्दैन ।